Ο προστατευτισμός και οι επιπτώσεις του στη ναυτιλία

Τα αντίμετρα της ΕΕ, του ΟΟΣΑ και του εφοπλισμού στο «America first» του Τραμπ- Η ναυτιλία απαιτεί ανοικτές θάλασσες. Προς αντιμετώπιση του ναυτιλιακού προστατευτισμού η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να ενεργοποιήσει τη νομοθεσία φιλελευθεροποίησης των θαλάσσιων μεταφορών. Η μάχη κατά του ναυτιλιακού προστατευτισμού χρειάζεται ενιαίο μέτωπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τις χώρες του ΟΟΣΑ. Σε εφοπλιστικό επίπεδο έγινε το πρώτο βήμα με το πρόσφατο μνημόνιο ενίσχυσης της συνεργασίας μεταξύ τριών μεγάλων εφοπλιστικών ενώσεων (ICS, ECSA,ASA).

Η απόφαση της κυβέρνησης των ΗΠΑ περί επιβολής δασμών στις εισαγωγές προϊόντων ήταν ένα κοντόφθαλμο μέτρο εμπορικού προστατευτισμού που σηματοδότησε έναν «εμπορικό πόλεμο», με αντίστοιχα μέτρα της Κίνας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και άλλων χωρών. Σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία τέτοιες μερκαντιλιστικές πολιτικές υποβιβάζουν το πολυμερές σύστημα λειτουργίας του παγκόσμιου εμπορίου που λειτουργεί στο πλαίσιο του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου(ΠΟΕ).
Ο εμπορικός προστατευτισμός είναι εξ ορισμού εχθρός του ελεύθερου εμπορίου και των ελεύθερων αγορών. Το τελικό αποτέλεσμα είναι αύξηση της τιμής των προϊόντων, μια αύξηση του κόστους μεταφοράς, απώλεια θέσεων εργασίας σε βάρος των παγκοσμίων καταναλωτών και, τελικά, μείωση του παγκοσμίου εμπορίου. Ας μην ξεχνούμε την περίφημη φράση του Γερμανού καγκελάριου Helmut Schmidt ότι, «οι αγορές είναι σαν τα αλεξίπτωτα: Λειτουργούν μόνο όταν είναι ανοικτές».
Οι Ευρωπαίοι εφοπλιστές ανησυχούν σοβαρά για το κύμα προστατευτισμού που εξαπλώνεται σε παγκόσμια κλίμακα. Ως μεταφορέας του 90% του εξωτερικού εμπορίου της ΕΕ και ελέγχοντας το 40% του παγκοσμίου στόλου, η ευρωπαϊκή ναυτιλία είναι κατ’ εξοχήν εκτεθειμένη στο κύμα του εμπορικού προστατευτισμού λόγω του λανθασμένου μηνύματος που έδωσαν οι ΗΠΑ στον υπόλοιπο κόσμο.
Στον εμπορικό πόλεμο δεν υπάρχουν νικητές, και όλοι βγαίνουν ηττημένοι. Όμως, ενώ ο παγκόσμιος Τύπος βρίθει από άρθρα για τις εμπορικές επιπτώσεις, οι ναυτιλιακές επιπτώσεις του εμπορικού πολέμου δεν έχουν εξετασθεί, όπως ούτε τα νομικά εργαλεία που έχουν στην διάθεσή τους η ΕΕ και ο ΟΟΣΑ προς αντιμετώπισή του.
ΜΕΤΡΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΣΜΟΥ
Η ευρωπαϊκή ναυτιλία είναι κατ’ εξοχήν cross trader, δηλαδή, μεταφέρει φορτία μεταξύ τρίτων χωρών και όχι εθνικά φορτία μεταξύ των χωρών της. Αυτό συμβαίνει κυρίως με τις παραδοσιακές ευρωπαϊκές ναυτιλιακές χώρες όπως Δανία, Ελλάδα, Νορβηγία, Κύπρος και Μάλτα. Οι ναυτιλιακές επιπτώσεις του εμπορικού πολέμου δεν είναι αμελητέες. Ο εμπορικός προστατευτισμός καλλιεργεί ένα κλίμα ευνοϊκό για την ανάληψη μέτρων ναυτιλιακού προστατευτισμού. Ποια είναι αυτά;
Μονομερείς επιφυλάξεις φορτίων για τα πλοία εθνικής σημαίας, διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες καταμερισμού φορτίων μεταξύ χωρών αποκλείοντας τα πλοία σημαίας τρίτων χωρών και ένα ολόκληρο οπλοστάσιο μέτρων διακρίσεως σημαίας (flag discrimination), όπως η διασταλτική ερμηνεία του όρου των «κυβερνητικών φορτίων» προς όφελος των πλοίων εθνικής σημαίας. Τα μέτρα αυτά δημιουργούν άνισες συνθήκες ανταγωνισμού και εμποδίζουν την ελεύθερη πρόσβαση των πλοίων στην αγορά. Το 2018 παρουσιάσθηκαν τέτοια κρούσματα με την υιοθέτηση νομοθεσίας από την Νότιο Κορέα και την Ινδονησία μονομερούς επιφύλαξης φορτίων για πλοία κορεατικής και ινδονησιακής σημαίας αντίστοιχα.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι, από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, ο ΟΟΣΑ και η ΕΕ θέσπισαν αρχές φιλελευθεροποίησης της ναυτιλιακής πολιτικής τους για να αντιμετωπίσουν το κύμα προστατευτισμού που είχαν υιοθετήσει τότε τρίτες χώρες.
Το Συμβούλιο του ΟΟΣΑ υιοθέτησε το 1987 την Σύσταση κοινών αρχών ναυτιλιακής πολιτικής των Κρατών Μελών του ευθυγραμμιζόμενη με τον Κώδικα Φιλελευθεροποίησης των Τρεχουσών Αδήλων Συναλλαγών του (CLIO).
Η Σύσταση περιλαμβάνει 13 αρχές που στοχεύουν στην πάταξη των μονομερών επιφυλάξεων φορτίων στις τακτικές γραμμές αλλά και στις μεταφορές ελευθέρων υγρών/ στερεών χύδην φορτίων (tramps).Οι αρχές προβλέπουν την υιοθέτηση συντονισμένης αντίδρασης των χωρών του ΟΟΣΑ προς αντιμετώπιση του ναυτιλιακού προστατευτισμού.
Το 1986, η ΕΕ υιοθέτησε πακέτο κανονισμών φιλελευθεροποίησης των θαλασσίων μεταφορών μεταξύ των κρατών-μελών της καθώς και μεταξύ αυτών και τρίτων χωρών. Συγκεκριμένα εξέδωσε: Πρώτον, τον Κανονισμό 4055/1986 που προβλέπει ελεύθερη πρόσβαση στις αγορές, ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, κατάργηση των μονομερών επιφυλάξεων φορτίων, κατάργηση των διακρίσεων σημαίας, κατάργηση των διμερών συμφωνιών καταμερισμού φορτίων. Δεύτερον, τον Κανονισμό 4058/1986 περί συντονισμένης δράσης προς εξασφάλιση της ελεύθερης πρόσβασης στα φορτία στις ωκεάνιες μεταφορές. Η συντονισμένη δράση μεταξύ των Κρατών Μελών της ΕΕ μπορεί να επεκτείνεται και προς όφελος των χωρών του ΟΟΣΑ (μη μελών της ΕΕ).
Η συντονισμένη δράση, σε πρώτη φάση, συνίσταται σε διπλωματικές παραστάσεις προς τις τρίτες χώρες και σε δεύτερη φάση σε αντίμετρα (άδειες φόρτωσης /εκφόρτωσης, επιβολή δασμών, φόρων, ποσοστώσεων). Τα ανωτέρω μέτρα λαμβάνουν υπόψη τις ενδεχόμενες επιπτώσεις στις διεθνείς υποχρεώσεις της ΕΕ και των κρατών-μελών καθώς και στα εμπορικά και λιμενικά συμφέροντα τους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Κανονισμός 4055 αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ναυτιλιακής πολιτικής της ΕΕ επί δεκαετίες και χρησιμοποιείται ως η νομική βάση για τις ναυτιλιακές ρήτρες δεκάδων διμερών συμφωνιών της ΕΕ με τρίτες χώρες. Πρόσφατα, περιλήφθηκαν ναυτιλιακές ρήτρες φιλελευθεροποίησης των θαλασσίων μεταφορών στις εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ με την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία, το Βιετνάμ αλλά και στην διμερή ναυτιλιακή συμφωνία ΕΕ-Κίνας (που ισχύει από το 2002). Αντίθετα, ο Κανονισμός 4058 σπανίως έχει χρησιμοποιηθεί αλλά η ύπαρξή του και μόνο λειτουργεί ως αποτρεπτικός παράγοντας για την υιοθέτηση νομοθεσίας προστατευτισμού από τρίτες χώρες.
Ο ΕΦΟΠΛΙΣΜΟΣ
Οι επιπτώσεις του εμπορικού προστατευτισμού στη ναυτιλία έχουν κρούσει τον κώδωνα του συναγερμού διεθνώς στις εθνικές εφοπλιστικές ενώσεις, ατομικά και ομαδικά. Η Ένωση Νορβηγών Εφοπλιστών (NSA) προειδοποίησε ότι «70% των εισπράξεων των Νορβηγών εφοπλιστών προέρχονται από μεταφορές cross trading που θίγονται από τον προστατευτισμό». «Οι αγορές πρέπει να μείνουν ανοικτές», δηλώνουν οι Δανοί εφοπλιστές και «τα εμπορικά τείχη των ΗΠΑ θα κοστίσουν πολύ ακριβά στην δανέζικη ναυτιλία». Τις ανησυχίες τους συμμερίστηκαν το Αμερικανικό Ναυτικό Επιμελητήριο και η Ένωση των Ιαπώνων Εφοπλιστών. Μάλιστα, η τελευταία προειδοποίησε ότι η δέσμευση των ΗΠΑ περί του «America first» μπορεί να οδηγήσει το παγκόσμιο εμπόριο σε στασιμότητα με αρνητικές επιπτώσεις στην παγκόσμια ναυτιλία.
Η Ένωση Ευρωπαϊκών Εφοπλιστικών Ενώσεων (ECSA) έχει διαμαρτυρηθεί πολλές φορές εν όψει του γεγονότος ότι 90% του παγκόσμιου εμπορίου μεταφέρεται δια θαλάσσης. Αναπτυσσόμενες χώρες όπως εκείνες της Αφρικανικής Ένωσης που συμμετέχουν στην Αφρικανική Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών (ACFTA) θα λάβουν λανθασμένο μήνυμα από τις αναπτυγμένες χώρες.
Οι Ευρωπαίοι εφοπλιστές μπορούν να επισημάνουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή την ανάγκη ενεργοποίησης της ανωτέρω νομοθεσίας και την ανάγκη να τεθεί το θέμα στην ημερήσια διάταξη της ΕΕ και των χωρών του ΟΟΣΑ. Οι Επίτροποι Μεταφορών και Εμπορίου της ΕΕ πρέπει να ενημερωθούν για την ύπαρξη των ανωτέρω κανονισμών. Η χρονική στιγμή είναι εξαιρετική εν όψει προετοιμασίας του προγράμματος της μελλοντικής Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το τέλος του 2019.

Η ΕΕ μπορεί να γίνει η κινητήρια δύναμη στο πλαίσιο του ΟΟΣΑ για την διπλωματική κινητοποίηση των κρατών-μελών τους σε περιπτώσεις παραβίασης της ναυτιλιακής πολιτικής. Παραστάσεις (demarches) μπορούν να γίνονται προς τρίτες χώρες σε περίπτωση υιοθέτησης μέτρων ναυτιλιακού προστατευτισμού από αυτές. Η ECSA μπορεί να συνεργασθεί με το Διεθνές Ναυτικό Επιμελητήριο (ICS) και την Ένωση Ασιατών Εφοπλιστών (ASA).
Η πρόσφατη υπογραφή στην Σιγκαπούρη (8/4/19) κοινού μνημονίου συνεννόησης για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των Προέδρων της ECSA, του ICS και της ASA είναι ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Οι τρεις ενώσεις, που αντιπροσωπεύουν το 90% του παγκοσμίου εμπορικού στόλου, συνειδητοποίησαν ότι η ανάπτυξη του θαλασσίου εμπορίου παρεμποδίζεται από ανεπιθύμητες περιφερειακές ή μονομερείς πρωτοβουλίες. Η συνεργασία στοχεύει στην κοινή προώθηση των συμφερόντων των ανωτέρω τριών ενώσεων σε διεθνή fora όπως του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (ΙΜΟ) και της ΕΕ.
Η ναυτιλία είναι η καρδιά του πλέγματος (cluster) των ναυτιλιακών /παραναυτιλιακών δραστηριοτήτων. Την ανωτέρω δράση της ECSA μπορούν να συμμεριστούν και άλλες οργανώσεις του ευρωπαϊκού πλέγματος ναυτιλιακών δραστηριοτήτων στις Βρυξέλλες όπως η SeaEurope (ναυπηγεία), η FEPORT (Ευρωπαϊκή Ένωση των containers τέρμιναλς, η ESPO (Ευρωπαϊκή Οργάνωση Λιμένων), τα Συμβούλια Ευρωπαίων Φορτωτών (ESC), η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Εργαζομένων στις Μεταφορές (ETF). Τοιουτοτρόπως, οι οργανώσεις του πλέγματος ναυτιλιακών δραστηριοτήτων μπορούν να διαδραματίσουν θετικό ρόλο στην μάχη κατά του προστατευτισμού και των ναυτιλιακών επιπτώσεών του.
ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟ
Η ναυτιλία είναι η κινητήρια δύναμη του παγκόσμιου εμπορίου. Τα πλοία είναι κατ’ εξοχήν ευαίσθητα στις πρακτικές προστατευτισμού των τρίτων χωρών. Η Ευρωπαϊκή ναυτιλία, που ελέγχει το 40% του παγκοσμίου στόλου είναι εκτεθειμένη σε τέτοιες πολιτικές ανά την υφήλιο. Συνεπώς, η ΕΕ χρειάζεται ένα κράμα προληπτικών και κατασταλτικών μέτρων: Τα προληπτικά μέτρα συνίστανται στην υιοθέτηση συμφωνιών ελευθέρων συναλλαγών με ναυτιλιακές ρήτρες μεταξύ της ΕΕ και τρίτων χωρών που να ενσωματώνουν τις αρχές του Κανονισμού 4055/1986. Τα κατασταλτικά μέτρα συνίστανται στην εφαρμογή συντονισμένης δράσης ευθυγραμμισμένης με τις αρχές του Κανονισμού 4058/1986.
Για να επιτευχθεί το καλύτερο αποτέλεσμα, απαιτείται περισσότερος συντονισμός και αμοιβαία διαβούλευση σε όλα τα επίπεδα: Εντός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (μεταξύ της Γενικής Διεύθυνσης Μεταφορών και Γενικής Διεύθυνσης Εμπορίου), μεταξύ των κρατικών αντιπροσωπειών στο Συμβούλιο Υπουργών, μεταξύ των Επιτροπών Μεταφορών και Εμπορίου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, μεταξύ της ECSA και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και μεταξύ των εθνικών εφοπλιστικών ενώσεων και άλλων οργανώσεων του ναυτιλιακού πλέγματος.
Μονομερείς ή διμερείς ενέργειες χωρών αποτελούν αντιπαραγωγική οδό προς αποφυγήν. Αυτό που χρειάζεται είναι περισσότερη επίγνωση των πρακτικών προβλημάτων και ενιαία πολυμερής δράση. Η μάχη κατά του ναυτιλιακού και εμπορικού προστατευτισμού απαιτεί ενιαίο μέτωπο της ΕΕ και του ΟΟΣΑ με ομοφρονούσες χώρες σε όλα τα επίπεδα για να είναι επιτυχημένη.
Η Δρ ΑΝΝΑ ΜΠΡΕΔΗΜΑ είναι δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω ε.τ., Σύμβουλος Ευρωπαϊκής Πολιτικής στην Κυπριακή Ένωση Πλοιοκτητών.
foreignaffairs