Η Ελλάδα στον αστερισμό των Ειδικών Οικονομικών Ζωνών

Του Καλλίνικου Κ. Νικολακόπουλου*
Με τον όρο Ειδικές Οικονομικές Ζώνες (ΕΟΖ) ορίζονται οριοθετημένες, από τη νομοθετική εξουσία κάθε χώρας, περιοχές όπου δημιουργούνται εξαιρετικές συνθήκες για τις επενδύσεις. Επενδύσεις που σύμφωνα με την διεθνή εμπειρία προέρχονται κυρίως από διεθνή, αλλά περιστασιακά, και εγχώρια κεφάλαια. Οι ΕΟΖ έχουν τη δυνατότητα να εμφανίζουν ανάλογα χαρακτηριστικά ώστε να δημιουργείται ευνοϊκό οικονομικό περιβάλλον για διαφορετικούς τύπους επενδύσεων. Έτσι νομοθετείται η δυνατότητα δημιουργίας ζωνών ελεύθερου εμπορίου, ειδικών ζωνών οικονομικών αποθηκών εμπορευμάτων, ελεύθερων λιμανιών, ζωνών εξαγωγικής δραστηριότητας, ειδικών επενδυτικών ζωνών, ελεύθερων βιομηχανικών-οικονομικών ζωνών κλπ. Η γενική ορολογία
ΕΟΖ αποδίδει ακριβέστερα το οικονομικό-κοινωνικό φαινόμενο που αυτές εκπροσωπούν. Οι ΕΟΖ χαρακτηρίζονται στο σύνολό τους από το διαφορετικό φορολογικό, εργασιακό και διοικητικό καθεστώς σε σχέση με την υπόλοιπη επικράτεια της χώρας. Αυτό μπορεί και συνήθως περιλαμβάνει, ανάμεσα στα άλλα, σκανδαλωδώς χαμηλή εταιρική φορολογία, επιδοτήσεις επενδυτικών εγχειρημάτων, ειδικά τελωνειακά καθεστώτα, περιορισμό ή κατάργηση των επιβαρύνσεων των εργοδοτών, χαλάρωση των κανονισμών ασφάλειας στο χώρο εργασίας, αποδυνάμωση των περιβαλλοντικών κανονισμών, απαγόρευση του συνδικαλισμού αλλά και κατάργηση κάθε είδους συλλογικών διαπραγματεύσεων, περαιτέρω μείωση του μισθού των εργαζόμενων και απορρύθμιση της εργασίας.
Οι ΕΟΖ δεν αποτελούν πρόσφατη καινοτομία και έχει παρατηρηθεί μία αύξησή τους τις τελευταίες τρεις δεκαετίες και μια ιδιαίτερα απότομη αιχμή σε αυτή την αυξητική πορεία από τα τέλη της δεκαετίας του ’90. Σύμφωνα με την Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO), υπήρξε μια σταθερή αύξηση από το 1975, με 79 ΕΟΖ σε 25 χώρες, μέχρι το 1997, με 845 ΕΟΖ σε 93 χώρες, και μια αλματώδης αύξηση όταν το 2002 αναφέρθηκαν 3000 ΕΟΖ σε 116 χώρες. Σήμερα υπολογίζεται πως υπάρχουν 3500 ΕΟΖ παγκοσμίως. Ειδικές Οικονομικές Ζώνες υπάρχουν σε Κίνα, Αγκόλα, Μπαγκλαντές, Βραζιλία, Ινδία, Ιράν, Ιορδανία, Καζακστάν, Ομάν, Πακιστάν, Φιλιππίνες, Πολωνία, Νότια Κορέα, Ρωσία, Ουκρανία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Καμπότζη, Περού κ.α. Η πρώτη εφαρμογή και λειτουργία ΕΟΖ πραγματοποιήθηκε στις συνοριακές περιοχές του Μεξικού, με την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού και των υπάκουων στις ΗΠΑ δικτατορικών καθεστώτων. Η δημιουργία παραγωγικών μονάδων, που λειτουργούν απελευθερωμένες από κάθε είδους ρυθμιστική και ελεγκτική δραστηριότητα του κράτους εγκατάστασής τους, προβλήθηκε ως μία διαδικασία «ταχύρρυθμης οικονομικής ανάπτυξης». Οι επιχειρήσεις που λειτουργούν εντός των ΕΟΖ χρησιμοποιούν εισαγόμενες πρώτες ύλες χωρίς δασμούς, αξιοποιούν την φορολογική ασυλία και δεν πληρώνουν σχεδόν καθόλου φόρους. Η χαμηλή διασύνδεσή τους με την εγχώρια οικονομία, δείχνει ότι το όφελος για την οικονομία της φιλοξενούσας χώρας είναι μηδαμινό. Το όποιο όφελος από την δημιουργία θέσεων απασχόλησης, είναι αμελητέο μπροστά στην άγρια εκμετάλλευση των εργαζομένων. Η μελέτη της ILO αποδεικνύει ότι οι εργαζόμενοι αυτών των ζωνών εργάζονται 10 – 12 ώρες καθημερινά, ενώ σε κάποιες περιόδους ακόμη και 16 ώρες συνεχώς. Πολλά εργοστάσια χρησιμοποιούν σύστημα ημερήσιων ή εβδομαδιαίων πλάνων παραγωγής και για να πληρωθεί ο εργαζόμενος .πρέπει να επιτύχει αυτό το πλάνο. Αυτό έχει ως συνέπεια την υποχρέωση απασχόλησης των εργαζομένων χωρίς αμοιβή πέραν της «κανονικής» βάρδιας. Μία άλλη μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας αναφέρει ότι στις ΕΟΖ της Κίνας το μέσο ωράριο ποικίλλει από τις 54 ως τις 77 ώρες τη βδομάδα.
Αν οι ΕΟΖ αποτελούν κατάκτηση διαρκείας, ουσιαστικά περιγράφονται ως περίπτωση αποικιοποίησης και δημιουργίας περιφερειακού προτεκτοράτου. Στην περίπτωση σύντομης αποχώρησης του επιδρομέα-«επενδυτή», πρόκειται ουσιαστικά για μια λεηλασία του οικονομικού-κοινωνικού πλούτου της χώρας. Στην θέση της προηγούμενης παραδοσιακής ζωής (οικονομικής, πολιτιστικής και κοινωνικής) εμφανίζεται μια προκλητική, ασύστολη, «απελευθερωμένη» από κανόνες, ήθη και έθιμα, πρόσκαιρη και κερδοσκοπική οικονομική δραστηριότητα. Αυτή είναι ουσιαστικά η φύση των σχεδιαζόμενων, κυρίως από τους Γερμανούς, ΕΟΖ υπό τον ψευδεπίγραφο τίτλο «σχέδιο Μάρσαλ». Το μοντέλο αυτό της σχεδιαζόμενης «ανάπτυξης», από τους οικονομικούς επιδρομείς-«επενδυτές», δεν προσιδιάζει σε μία χώρα-μέλος της ευρωζώνης και δεν την βοηθά στην ανάκτηση μιας στοιχειώδους ανταγωνιστικότητας και στην επίτευξη μιας μόνιμης, αυτοτροφοδοτούμενης και αυτοδύναμης οικονομικής ανάπτυξης. Το ενδιαφέρον τους εστιάζεται στους τομείς των ανανεώσιμων ή μη πηγών ενέργειας, των υποδομών, του τουρισμού, των επικοινωνιών, των τροφίμων, της διαχείρισης αποβλήτων κλπ. Οι θεωρούμενοι τομείς έντασης κεφαλαίου, αλλά και οι θεωρούμενοι τομείς έντασης εργασίας, δεν αφήνουν ουσιαστικά περιθώρια ικανής μεταφοράς τεχνογνωσίας καθώς και ποσοτικής και ποιοτικής αξιοποίησης εγχώριου εργατικού δυναμικού. Οι μελέτες της ILO χαρακτηρίζουν τις ΕΟΖ ως δουλεμπορικές (ανεξάρτητα από τον βαθμό απορρύθμισης του εργασιακού και κοινωνικού κεκτημένου σε αυτές), λόγω της κατάργησης ισχύος όλων των διεθνών κανονισμών και ρυθμίσεων των όρων εργασίας στον χώρο λειτουργίας τους.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσχηματικά τυπικά απαγορεύει τη λειτουργία Ειδικών Οικονομικών Ζωνών για λόγους “αθέμιτου ανταγωνισμού”. Αυτό παρά το γεγονός ότι ΕΟΖ έχει ήδη δημιουργηθεί και λειτουργεί στην Πολωνία μετά την πτώση του καθεστώτος του λεγόμενου “υπαρκτού σοσιαλισμού”. Είναι ενδεικτικό πως οι κανόνες πριν την κρίση, ήθελαν την Πολωνία με την είσοδό της στην ΕΕ να υπογράφει χρονοδιάγραμμα κατάργησης της ΕΟΖ μέχρι το 2018. Όμως οι κανόνες της ΕΕ ρυθμίζονται από την αγορά, αλλάζουν ώστε να την εξυπηρετήσουν και δεν αποτελεί πλέον είδηση πως οι συζητήσεις για τη δυνατότητα δημιουργίας ΕΟΖ στην Ελλάδα προχωρούν. Ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2011 η Γερμανία έχει ξεκινήσει επενδυτική επίθεση στην Ελλάδα, θέτοντας ήδη θέμα δημιουργίας ΕΟΖ, με στόχο την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των «επενδυτών» γιατί μέσω αυτών των οικονομικών ζωνών, υπάρχει η πρόθεση δημιουργίας φιλικού περιβάλλοντος με ευνοϊκές συνθήκες για επενδύσεις, ώστε οι επιχειρήσεις να μπορούν ευκολότερα να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους.
Στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα, με την Ελλάδα να συνεχίζει σε πορεία ύφεσης, την ανεργία να καλπάζει και τους μισθούς να περικόπτονται διαρκώς, συζητήσεις για τη δημιουργία ΕΟΖ αναπτύσσονται τόσο στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης, όσο και στην Πελοπόννησο, ενώ τελευταία συζήτηση πραγματοποιήθηκε στο Περιφερειακό Συμβούλιο Νοτίου Αιγαίου με θέμα επιχειρησιακό σχέδιο που περιλαμβάνει τη δημιουργία ΕΟΖ αρχικά στην Ρόδο και την Σύρο. Ενώ η συζήτηση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ουσιαστικά ξεκινήσει, το εγχώριο κεφάλαιο διαγκωνίζεται για να προλάβει να βρει μια θέση στον “ήλιο” των επενδυτικών παραδείσων που τόσο καιρό μεθοδικά προωθούν οι πολυεθνικοί ανταγωνιστές του. Οι ΕΟΖ προσελκύουν επενδύσεις, επειδή προσφέρουν στο κεφάλαιο το κατάλληλο περιβάλλον για να αντλήσει το μέγιστο δυνατό κέρδος. Εάν το νέο οικονομικό καθεστώς εδραιωθεί, οι ήδη υπό διάλυση από τα απανωτά μνημόνια εργασιακές σχέσεις θα απορρυθμισθούν στον μέγιστο δυνατό βαθμό, οι σε ελεύθερη πτώση μισθοί θα πρέπει να φθάσουν σε απελπιστικά χαμηλά επίπεδα στο όνομα του ανταγωνισμού, οι φορολογικές διευκολύνσεις θα μετατραπούν σε σκανδαλώδεις φοροαπαλλαγές προσφέροντας ένα τεράστιο μηδενικό στο κοινό συμφέρον και τα κρατικά έσοδα, το ήδη υποβαθμισμένο περιβάλλον θα αποτελέσει και νόμιμα βορά όσων θέλουν να εξαφανίσουν ότι έχει απομείνει στο όνομα του κέρδους και της ανάπτυξης, ενώ δικαιώματα και αξιοπρέπεια θα αποτελούν ξεχασμένες έννοιες σε τόπους που θα ψάχνει κανείς τρόπο να επιβιώσει.
Σαφέστατα προκύπτει ότι δεν πρόκειται για ενέργειες που προωθούν τον εκσυγχρονισμό της παραγωγικής διαδικασίας και την εισαγωγή τεχνολογίας που θα δημιουργούσαν πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα για την εγχώρια ανάπτυξη και απασχόληση. Ουσιαστικά πρόκειται για την επέκταση των οικονομικών μηχανισμών της Γερμανίας και των πλεονασματικών χωρών του κέντρου της ευρωζώνης, που μέσω του ειδικού και απορρυθμισμένου καθεστώτος λειτουργίας των ΕΟΖ, θα απελευθερωθούν από τους κανόνες λειτουργίας στο εσωτερικό των χωρών τους. Η Ελλάδα θα ακολουθήσει πορεία τριτοκοσμικής χώρας, με την απόκλιση από τις χώρες του σκληρού πυρήνα της ευρωζώνης διαρκώς να αυξάνεται. Η διαδικασία θεσμοθέτησης του ειδικού αυτού απορρυθμισμένου νομικού καθεστώτος εντός των οργάνων της ΕΕ, κατ’ απαίτηση κυρίως της γερμανικής κυβέρνησης, θα αποτελέσει την ‘ταφόπλακα’ όποιου εργασιακού και κοινωνικού κεκτημένου απέμεινε, μετά την εφαρμογή των απαιτήσεων της τρόικας, για την χώρα μας αλλά και τις άλλες χώρες της περιφέρειας της ευρωζώνης. Οι εναπομείνασες εγχώριες παραγωγικές μονάδες ή θα επιλέξουν την αξίωση ίδιας μεταχείρισης ή θα κλείσουν. Τα αποτελέσματα ενός τέτοιου κοινωνικού ολοκαυτώματος είναι προφανή για την χώρα μας, αλλά και τις λοιπές χώρες της περιφέρειας, που θα μετατραπεί σε μία ‘αφρικανική’ χώρα που δεν θα διαχειρίζεται τον δημόσιο πλούτο της και με εσωτερική ζήτηση σε εξευτελιστικά επίπεδα, μετατρέποντας την στον παρία της Ευρώπης.
* Οικονομολόγος (πτυχιούχος οικονομικών επιστημών, 2ετές μάστερ διοίκησης επιχειρήσεων στην τραπεζική-χρηματοοικονομική) – Αναλυτής Πληροφοριακών Συστημάτων, email : [email protected]