Γράφει ο Μιχάλης Τζανάκης
Ἐστὶν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν
Δηλαδή, “είναι λοιπόν η τραγωδία μίμηση (δηλ. αναπαράσταση επί σκηνής) πράξης σημαντικής και ολοκληρωμένης, η οποία έχει κάποια διάρκεια, με λόγο ποιητικό (“γλυκό” ή “διανθισμένο”, στην κυριολεξία), τα μέρη της οποίας διαφέρουν στη φόρμα τους, που παριστάνεται ενεργά και δεν απαγγέλλεται, η οποία προκαλώντας τη συμπάθεια και το φόβο του θεατή τον αποκαθάρει (λυτρώνει) από παρόμοια ψυχικά συναισθήματα”.
Ένα απ τα μεγαλύτερα πνευματικά επιτεύγματα του ελληνικού κόσμου, αναμφίβολα, ήταν το αρχαίο ελληνικό θέατρο. Είναι απ τις ελάχιστες περιπτώσεις που οι νεοέλληνες συνεχίζουν επάξια την παράδοση των προγόνων τους.
Στην παρόν κείμενο αυτό ακριβώς θα επιχειρήσω να αναδείξω. Τη συγγένεια του αρχαιοελληνικού με το νεοελληνικό θέατρο.
Καταρχάς, το νεοελληνικό «θέατρο» αναδεικνύει κυρίως την τραγωδία, η οποία διανθίζεται και με αρκετά στοιχεία κωμωδίας. Μάλιστα θα λέγαμε πως το είδος της τραγωδίας, το σύγχρονο «θέατρο», το τελειοποιεί κιόλας.
Ένα πρώτο κοινό σημείο της αρχαίας με τη νεοελληνική τραγωδία είναι ο αριθμός των υποκριτών (ηθοποιών). Από την εποχή του Σοφοκλή μέχρι την εποχή του Σαμαροβενιζελοφώτη τρεις είναι οι υποκριτές, οι οποίοι παίζουν όλους τους ρόλους του «έργου». Αυτοί, τότε και τώρα, φορούσαν και φορούν προσωπίδες (μάσκες), ώστε να αποδίδουν καλύτερα τα φερόμενα ως πρόσωπα του έργου.
Οι χώροι που παιζόταν στην αρχαιότητα οι τραγωδίες ήταν ημικυκλικά ή κυκλικά μαρμάρινα κτίσματα που αποτελούνταν απ τη σκηνή, την ορχήστρα και το κυρίως θέατρο (κοίλον) που προοριζόταν για τους θεατές. Σήμερα οι «παραστάσεις» παίζονται στην πλατεία Συντάγματος (κατ ευφημισμόν, διότι το Σύνταγμα μας έχει γίνει κουρελόχαρτο), με «σκηνή» το προεδρείο και τα κυβερνητικά έδρανα, «ορχήστρα», (στην οποία έκανε ρυθμικές κινήσεις ο χορός, δηλ «χόρευαν» τω καιρώ εκείνω) είναι σήμερα τα βουλευτικά έδρανα, που σαν εκπαιδευμένα αρκουδάκια «χορεύουν» οι βουλευτές στο ρυθμό των τριών «αρκουδιάρηδων»-«υποκριτών». Τέλος, αντί για το κοίλον (οι εξέδρες που κάθονταν οι θεατές στο αρχαίο θέατρο), οι σημερινοί θεατές κάθονται στο θεωρείο της βουλής-θεάτρου, χωρίς όμως τη δυνατότητα επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας όπως τότε.
Στην αρχαιότητα οι «ραβδούχοι» ήταν επιφορτισμένοι με την τήρηση της τάξης και την εύρυθμη λειτουργία του θεάτρου, ενώ σήμερα διμοιρίες των ΜΑΤ αναλαμβάνουν το θεάρεστο έργο της κόσμιας συμπεριφοράς του κοινού, που ενίοτε παρεκτρέπεται απ το επαίσχυντο «θέαμα» που βλέπει. Αξιοσημείωτο πάντως είναι πως εκτός από ράβδο οι σύγχρονες μονάδες επιβολής τάξης, έχουν στον εξοπλισμό τους και δακρυγόνα (ενίοτε «ληγμένα», όπως τα τρόφιμα που θα πωλούν προσεχώς τα σούπερ-μάρκετ για τους οικονομικά ασθενέστερους, δηλαδή όλους).
Βέβαια οι ομοιότητες του αρχαίου με το νεοελληνικό θέατρο δεν τελειώνουν εδώ. Ο νικητής και τότε και σήμερα αμειβόταν και αμείβεται γενναιόδωρα, ενώ υπήρχαν και υπάρχουν και οι απαραίτητοι χορηγοί-χρηματοδότες των παραστάσεων. Τότε, εύποροι Αθηναίοι, αντί φορολογίας χρηματοδοτούσαν τις παραστάσεις (θεσμός χορηγίας), ενώ σήμερα «χορηγοί» είναι κάτι τραπεζίτες (καμιά φορά γίνονται και πρωθυπουργοί) και υπέρμαχοι της παγκόσμιας διακυβέρνησης του καζινοκαπιταλισμού.
Και τότε και σήμερα δυνατότητα και πρόσβαση στο θέατρο είχαν όλοι οι πολίτες. Τότε με τα θεωρικά (εισιτήρια που έδιναν στους φτωχότερους Αθηναίους), σήμερα (επειδή δεν είναι ώρα για έξοδα), παρακολουθούν το θέατρο μέσω του Πρετεντέρη και των βραδινών δελτίων ειδήσεων του MEGA, ANT1, ΣΚΑΙ κλπ.. πάντως η ψυχαγωγία είναι ψυχαγωγία…
Ωστόσο μπορεί να επισημανθούν και κάποιες διαφορές, όπως π.χ. ο χρόνος διάρκειας των παραστάσεων. Η κάθε παράσταση παιζόταν τότε άπαξ σε μία ημέρα, ενώ εδώ μπορούν να την «ταλαιπωρούν» την «παράσταση», έως και τρεις ή τέσσερις μήνες!!!
Τα καθίσματα των θεατών στο αρχαίο θέατρο λεγόταν εδώλια, η οποία λέξη, ουδόλως απέχει, από τη λέξη που δηλώνει τα καθίσματα που κάθονται ή που θα καθίσουν μελλοντικά, κάποιοι σύγχρονοι «υποκριτές», αναφέρομαι βέβαια στα αντίστοιχα καθίσματα των ειδικών δικαστηρίων ίσως.
Το «δι ελέου και φόβου», σύμφωνα με τον Αριστοτελικό ορισμό της τραγωδίας, έχει αντικατασταθεί με το «δι ελέου και τρόμου» κατά τον ορισμό της Σαμαροβενιζελοφώτειας «τραγωδίας». Επομένως κοντά είμαστε κι εδώ, ίσως το προχωρήσαμε και λίγο το «θέμα», αφού ο «τρόμος» είναι πιο αποτελεσματικός απ τον «φόβο» σίγουρα.
Θα μπορούσαν ίσως να γίνουν και άλλοι «παραλληλισμοί» αρχαίου και νέου ελληνικού θεάτρου, ενώ μοιραία, η σύγκριση θα μπορούσε να επεκταθεί και να γίνει και μεταξύ του «τουρκογενούς» Καραγκιόζη και του «νεοελληνικού» Θεάτρου Σκιών, το οποίο παρά την απώλεια του Ε. Σπαθάρη προ διετίας, έχει βρει άξιους συνεχιστές στις μέρες μας.
Ωστόσο, η «κουτοπονηριά» του «ορίτζιναλ» Καραγκιόζη φαντάζει εξαιρετικά αθώα σε σχέση με τη δόλια κουτοπονηριά των «γιαλαντζί» νεοελλήνων «Καραγκιόζηδων», οπότε θα ήταν άδικη και άνιση η σύγκρισή τους!!!
istor2010@hotmail.com Πρωτοσελιδα – Ειδήσεις